Rừng nhiệt đới ẩm là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

Rừng nhiệt đới ẩm là hệ sinh thái rừng đặc trưng vùng xích đạo với khí hậu nóng ẩm quanh năm, lượng mưa cao và đa dạng sinh học cực kỳ phong phú. Đây là nơi có cấu trúc rừng nhiều tầng, hấp thụ CO₂ mạnh mẽ và đóng vai trò quan trọng trong điều hòa khí hậu toàn cầu.

Khái niệm và đặc điểm sinh thái của rừng nhiệt đới ẩm

Rừng nhiệt đới ẩm là hệ sinh thái rừng điển hình của vùng xích đạo và cận xích đạo, nơi có điều kiện khí hậu nóng ẩm quanh năm với nhiệt độ trung bình từ 24–30°C và độ ẩm thường trên 75%. Đây là hệ sinh thái có tốc độ phát triển nhanh, mật độ sinh vật cao và mức độ tương tác sinh học phức tạp.

Rừng có cấu trúc dày đặc, tán lá chồng tầng, với hàng ngàn loài thực vật và động vật sống trong cùng một khu vực. Quá trình quang hợp mạnh mẽ diễn ra gần như suốt năm nhờ lượng ánh sáng dồi dào, thúc đẩy tích tụ sinh khối nhanh chóng. Tốc độ chu trình sinh học – như phân hủy, hấp thụ chất khoáng – diễn ra liên tục, làm cho hệ sinh thái này cực kỳ năng động.

Dưới đây là một số đặc điểm sinh thái chính:

  • Lượng mưa hàng năm: 2000–4000 mm
  • Độ ẩm không khí: >75%
  • Sinh khối thực vật cao nhất trong các kiểu rừng
  • Hàm lượng chất hữu cơ trong đất thấp do rửa trôi nhanh

Phân bố địa lý toàn cầu

Rừng nhiệt đới ẩm xuất hiện chủ yếu trong khu vực vĩ độ thấp, giữa chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam, với ba vùng chính có diện tích lớn nhất là lưu vực Amazon (Nam Mỹ), lưu vực Congo (Trung Phi), và vùng Đông Nam Á – bao gồm các quốc gia như Indonesia, Malaysia, Việt Nam, Thái Lan.

Trên các hòn đảo lớn như New Guinea và Borneo, rừng nhiệt đới phát triển với mật độ và đa dạng sinh học cao nhờ lượng mưa cực lớn và địa hình phong phú. Ngoài ra, các khu vực rừng ven biển thuộc Trung Mỹ, Madagascar và một phần Ấn Độ cũng thuộc loại rừng này nhưng có diện tích nhỏ hơn.

Bảng phân bố toàn cầu:

Vùng Khu vực chính Đặc điểm nổi bật
Amazon Brazil, Peru, Colombia Lưu vực lớn nhất, chiếm gần 40% diện tích rừng nhiệt đới toàn cầu
Congo CHDC Congo, Gabon, Cameroon Hệ sinh thái đa dạng, bị đe dọa bởi khai thác gỗ
Đông Nam Á Indonesia, Malaysia, Việt Nam Đa dạng loài cao, đang mất rừng nhanh nhất do nông nghiệp

Khí hậu và điều kiện môi trường

Rừng nhiệt đới ẩm phát triển dưới khí hậu nhiệt đới gió mùa hoặc xích đạo với nhiệt độ cao quanh năm và biên độ dao động rất nhỏ. Nhiệt độ ban ngày và ban đêm ít chênh lệch, trung bình 26–28°C, ít khi dưới 20°C ngay cả trong mùa mưa nhiều mây.

Lượng mưa cao và phân bố khá đều quanh năm, thường đạt trên 200 mm mỗi tháng. Không có mùa khô thực sự kéo dài quá một tháng. Ánh sáng mặt trời mạnh và gần như liên tục tạo điều kiện thuận lợi cho quang hợp và sản sinh năng lượng sinh học.

Tuy nhiên, đất ở rừng nhiệt đới thường nghèo dinh dưỡng. Mưa lớn gây rửa trôi mạnh, làm mất chất khoáng. Lớp đất mặt mỏng và dễ xói mòn nếu mất lớp thảm thực vật. Do đó, hệ rễ cây và cộng sinh với nấm mycorrhiza đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hấp thu dinh dưỡng.

Đa dạng sinh học và cấu trúc tầng tán

Rừng nhiệt đới ẩm là kho tàng đa dạng sinh học lớn nhất hành tinh, dù chỉ chiếm chưa tới 7% diện tích lục địa. Ước tính hơn 50% loài sinh vật sống trong hệ sinh thái này, bao gồm hàng trăm nghìn loài thực vật, động vật không xương sống và các loài đặc hữu chỉ tồn tại ở một khu vực nhất định.

Cấu trúc rừng chia làm nhiều tầng tán từ thấp lên cao, gồm:

  • Tầng cỏ: gồm dương xỉ, nấm, thực vật thân mềm
  • Tầng bụi: cây nhỏ, bụi thấp
  • Tầng dưới tán: cây non của các loài tán lớn, bóng râm sâu
  • Tầng tán chính: cây cao từ 30–45 m, chiếm vai trò chủ đạo trong quang hợp
  • Tầng vượt tán: các cây cao nhất vươn lên trên mặt rừng, cao tới 60–70 m

Các loài động vật thường phân bố theo chiều cao của rừng. Vượn, khỉ, chim và côn trùng sống ở tầng trên, trong khi ếch, kiến và thú ăn thịt nhỏ hoạt động ở tầng dưới. Vi sinh vật và nấm giữ vai trò phân hủy vật chất hữu cơ, khép kín chu trình sinh học.

Chu trình dinh dưỡng và carbon

Rừng nhiệt đới ẩm vận hành chu trình dinh dưỡng cực kỳ nhanh và hiệu quả. Mặc dù đất nghèo chất khoáng, cây rừng vẫn phát triển mạnh do chất hữu cơ từ lá rụng, phân và xác động vật được phân hủy nhanh chóng bởi nấm và vi sinh vật, giải phóng chất khoáng hấp thu lại bởi rễ cây trong thời gian ngắn.

Quá trình hấp thu và tích trữ carbon diễn ra với tốc độ rất cao. Sinh khối trên mặt đất (AGB) của rừng nhiệt đới có thể lên đến 350–400 tấn/ha. Công thức tính lượng carbon tích trữ: C=B×RfC = B \times R_f trong đó:

  • CC: lượng carbon tích lũy (tấn C/ha)
  • BB: sinh khối (tấn khô/ha)
  • RfR_f: hệ số chuyển đổi carbon (thường ≈ 0.47)

Do đó, rừng nhiệt đới đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thụ CO₂ khí quyển và làm chậm quá trình nóng lên toàn cầu.

Vai trò trong cân bằng khí hậu và nước

Rừng nhiệt đới ẩm điều hòa khí hậu thông qua quá trình thoát hơi nước từ bề mặt lá, làm mát không khí và duy trì độ ẩm khu vực. Trung bình mỗi ngày, chỉ riêng rừng Amazon giải phóng hơn 20 tỉ tấn hơi nước vào khí quyển, tạo thành mưa và làm mát không khí.

Rừng cũng điều tiết dòng chảy bề mặt, giữ nước ngầm và làm giảm nguy cơ lũ lụt. Khi cây cối bị chặt phá, chu trình nước bị phá vỡ, dẫn đến hạn hán cục bộ và gia tăng bất ổn khí hậu.

Bảng tóm tắt vai trò khí hậu:

Chức năng Tác động khí hậu
Thoát hơi nước Tăng mưa, làm mát khu vực
Hấp thu CO₂ Giảm hiệu ứng nhà kính
Giữ nước Ổn định thủy văn, ngăn xói mòn

Đe dọa và suy giảm diện tích

Rừng nhiệt đới ẩm đang bị suy giảm nhanh chóng do con người khai thác quá mức. Nguyên nhân chính bao gồm:

  • Chuyển đổi rừng sang đất trồng đậu nành, cọ dầu, cao su
  • Khai thác gỗ công nghiệp trái phép
  • Xây dựng hạ tầng (đường, đập thủy điện)
  • Cháy rừng do biến đổi khí hậu

Theo Global Forest Watch, năm 2022, thế giới mất hơn 4,1 triệu ha rừng nhiệt đới nguyên sinh. Đặc biệt, Brazil và Indonesia là hai quốc gia có tốc độ mất rừng cao nhất trong thập kỷ qua.

Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu gây ra hạn hán kéo dài, thay đổi chế độ mưa và làm gia tăng nhiệt độ khu vực. Những yếu tố này làm giảm sức khỏe cây rừng, tăng nguy cơ cháy rừng và xâm nhập của loài ngoại lai, đồng thời làm gián đoạn quá trình hấp thụ carbon.

Nghiên cứu của Lovejoy & Nobre (2020) cảnh báo rằng nếu rừng Amazon mất trên 20–25% diện tích bao phủ ban đầu, hệ sinh thái sẽ chuyển sang trạng thái “thảo nguyên hóa” (savannization), gây mất cân bằng nước nghiêm trọng.

Tham khảo thêm tại Nature – Amazon tipping point.

Giải pháp bảo tồn và phục hồi

Bảo vệ rừng nhiệt đới ẩm không chỉ là vấn đề bảo tồn sinh học mà còn liên quan đến an ninh khí hậu và phát triển bền vững. Các giải pháp hiện nay gồm:

  • Mở rộng và tăng cường quản lý khu bảo tồn thiên nhiên
  • Trồng lại rừng bằng loài bản địa
  • Canh tác nông nghiệp thông minh, giảm phá rừng
  • Chi trả dịch vụ môi trường (PES) và REDD+ (Liên Hợp Quốc)

REDD+ (Reducing Emissions from Deforestation and forest Degradation) là cơ chế tài chính quốc tế khuyến khích các nước đang phát triển giữ rừng thông qua hỗ trợ kỹ thuật và chi trả bằng tín chỉ carbon.

Các tổ chức như Global Forest Watch, CIFOR và UN-REDD đang đóng vai trò quan trọng trong theo dõi, bảo vệ và xây dựng chính sách phục hồi rừng toàn cầu.

Tài liệu tham khảo

  1. Lovejoy & Nobre (2020), Amazon tipping point, Nature
  2. NASA Earth Observatory – Tropical Rainforest Water Cycle
  3. Global Forest Watch
  4. Center for International Forestry Research (CIFOR)
  5. UN-REDD Programme

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề rừng nhiệt đới ẩm:

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM CỘT SỐNG THẮT LƯNG ĐỘ I, II, III BẰNG SÓNG NGẮN, XOA BÓP BẤM HUYỆT, ĐIỆN CHÂM VÀ KÉO GIÃN CỘT SỐNG
Tạp chí Y học Việt Nam - Tập 512 Số 2 - 2022
Mục tiêu: Đánh giá hiệu quả điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng độ I, II, III bằng Sóng ngắn, xoa bóp bấm huyệt, điện châm và kéo giãn cột sống. Đối tượng, phương pháp: Thử nghiệm lâm sàng đối chứng trên 70 bệnh nhân thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng độ I, II, III được xác đinh trên phim MRI (mỗi nhóm 35 bệnh nhân) được điều trị tại Trung tâm nghiên cứu và điều trị kỹ thuật cao/ Trung t...... hiện toàn bộ
#Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng #Điện châm #xoa bóp bấm huyệt #sóng ngắn điều trị #kéo giãn cột sống #Trung tâm nhiệt đới Việt-Nga
Thái độ xử trí thai phụ nhiễm SARS-CoV-2 tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương và Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương năm 2021 - 2022
Tạp chí Phụ Sản - Tập 20 Số 3 - Trang 41-45 - 2022
Đặt vấn đề: Dịch bệnh SARS-CoV-2 đã phát triển nhanh chóng và lan rộng ra khắp thế giới, lây nhiễm tới mọi đối tượng, mọi độ tuổi, bao gồm cả phụ nữ có thai. Chẩn đoán, xử trí và tiên lượng thai phụ nhiễm SARS-CoV-2 có ý nghĩa quan trọng. Mục tiêu: Nghiên cứu thái độ xử trí, điều trị và kết cục sản khoa của các thai phụ nhiễm SARS-CoV-2. Đối tượng: Thai phụ được chẩn đoán nhiễm SARS-CoV-2 tại Bệnh...... hiện toàn bộ
#SARS-CoV-2 #thai nghén
ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ THỰC VẬT CHO LÂM SẢN NGOÀI GỖ Ở VƯỜN QUỐC GIA PHÚ QUỐC, TỈNH KIÊN GIANG
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ LÂM NGHIỆP - Số 3 - Trang 081-089 - 2020
Vườn Quốc gia (VQG) Phú Quốc tỉnh Kiên Giang với diện tích 29.240 ha có các hệ sinh thái đa dạng, bao gồm hệ sinh thái rừng chủ yếu là rừng trên núi đất; hệ sinh thái sông, suối, và hệ sinh thái biển đảo. Hệ thực vật của VQG khá đa dạng và phong phú với hơn 1.314 loài thực vật bậc cao có mạch, trong đó đã xác định được 582 loài thực vật cho lâm sản ngoài gỗ (LSNG) thuộc 381 chi, 126 họ thực vật đã...... hiện toàn bộ
#Hệ sinh thái #rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới #rừng ngập mặn #rừng úng phèn #lâm sản ngoài gỗ #Vườn Quốc gia Phú Quốc
ĐÁNH GIÁ CHỈ THỊ SSR VÀ HIỆN TƯỢNG THẮT CỔ CHAI Ở QUẦN THỂ DẦU MÍT (DIPTEROCARPUS COSTATUS) TRONG RỪNG NHIỆT ĐỚI ĐÔNG NAM BỘ
Vietnam Journal of Biotechnology - Tập 15 Số 3 - 2017
Loài Dầu mít (Dipterocarpus costatus) là loài phân bố hẹp trong Rừng nhiệt đới núi thấp Đông Nam Bộ. Do khai thác quá mức vào những năm 1980 và 1990, cùng với nơi sống của chúng bị thu nhỏ, loài này được đưa vào Sách đỏ thế giới năm 1998 và cần được bảo vệ. Để bảo tồn loài Dầu mít, đánh giá đa dạng di truyền loài đã được điều tra trên cơ sở phân tích 9 locus microsatellite (SSR), từ 86 cá thể trưở...... hiện toàn bộ
#Bảo tồn #dầu mít #Dipterocarpus costatus #đa dạng di truyền #microsatellite
Đặc trưng cơ bản của thực vật rừng nhiệt đới gió mùa Việt Nam
Khoa học ĐHQGHN: Khoa học Tự nhiên và Công nghệ - Tập 30 Số 1 - 2014
Tóm tắt: Trên cơ sở tiếp cận sinh thái học quần xã, đã nghiên cứu thành phần loài thực vật rừng, cấu trúc không gian, các khía cạnh sinh học cây gỗ rừng, động thái cây rừng, hình thái - thủy văn của đất rừng và vi khí hậu rừng. Theo đó, đã thống kê được tầng trên cùng được hình thành từ 330 loài cây, tầng giữa - 2.460 loài và tầng dưới - 320 loài.  Để nghiên cứu đặc điểm cấu trúc đứng của rừng, ch...... hiện toàn bộ
5. XÁC ĐỊNH THÀNH PHẦN NẤM MIỆNG Ở BỆNH NHÂN HIV/AIDS TẠI TRUNG TÂM NHIỆT ĐỚI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ ĐA KHOA NGHỆ AN (2020 -2022)
Tạp chí Y học Cộng đồng - Tập 65 Số 6 - Trang - 2024
Mục tiêu: Xác định tỷ lệ, thành phần loài nấm miệng bằng hình thái và sinh học phân tử Phương pháp: Đề tài được thiết kế bằng phương pháp nghiên cứu mô tả thực nghiệm tại la bô; Các kỹ thuật được sử dụng trong nghiên cứu gồm: Kỹ thuật nuôi cấy, tăng sinh mẫu nấm dương tính trên môi trường Sabouraud Dextrose Agar; Thử nghiệm huyết thanh; Kỹ thuật nuôi cấy, phân loại bằng môi trường thạch CHROMagar...... hiện toàn bộ
#HIV/AIDS #Miệng #nấm
ĐẶC ĐIỂM CHĂM SÓC BỆNH NHÂN SAU PHẪU THUẬT CẮT GAN ĐIỀU TRỊ UNG THƯ BIỂU MÔ TẾ BÀO GAN TẠI BỆNH VIỆN BỆNH NHIỆT ĐỚI TRUNG ƯƠNG NĂM 2023
Tạp chí Truyền nhiễm Việt Nam - Số 49 - Trang 84-89 - 2025
Mục tiêu: Mô tả đặc điểm chăm sóc bệnh nhân sau phẫu thuật cắt gan điều trị ung thư biểu mô tế bào gan tại Khoa Ngoại gan mật - Tiêu hóa và Ung bướu.Đối tượng và phương pháp: Nghiên cứu mô tả cắt ngang 33 bệnh nhân được phẫu thuật cắt gan điều trị ung thư biểu mô tế bào gan tại Khoa Ngoại gan mật - Tiêu hóa và Ung bướu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương từ tháng 3 năm 2023 đến tháng 9 năm 2023.K...... hiện toàn bộ
#Chăm sóc bệnh nhân #phẫu thuật cắt gan #ung thư biểu mô tế bào gan #Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương
TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ NHU CẦU KHÁM, TƯ VẤN DINH DƯỠNG CỦA NGƯỜI BỆNH KHÁM NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN BỆNH NHIỆT ĐỚI TRUNG ƯƠNG NĂM 2022
Tạp chí Truyền nhiễm Việt Nam - Tập 1 Số 45 - Trang 81-87 - 2024
Mục tiêu: Mô tả tình trạng dinh dưỡng và nhu cầu khám, tư vấn dinh dưỡng của người bệnh khám ngoại trú tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương năm 2022.Đối tượng và phương pháp: Thiết kế nghiên cứu mô tả cắt ngang trên 230 người bệnh từ 18 tuổi trở lên đến khám bệnh tại Khoa Khám bệnh cơ sở Kim Chung, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới ương từ tháng 6 năm 2022 đến tháng 12 năm 2022.Kết quả: 9,6% bệnh nhân t...... hiện toàn bộ
#Tình trạng dinh dưỡng #khám bệnh ngoại trú #Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương
Kiến như những chỉ số sinh học của sự xáo trộn môi trường sống: xác thực mô hình nhóm chức năng cho vùng nhiệt đới ẩm của Australia Dịch bởi AI
Biodiversity and Conservation - Tập 7 - Trang 1627-1638 - 1998
Mô hình nhóm chức năng của thành phần cộng đồng kiến đã được sử dụng rộng rãi ở Australia để phân tích các mẫu hình địa sinh học của cấu trúc cộng đồng kiến và phản ứng của cộng đồng kiến đối với sự xáo trộn. Mô hình này đã cung cấp hỗ trợ quý giá cho việc sử dụng cộng đồng kiến như những chỉ số sinh học của sự thay đổi sinh thái. Tuy nhiên, mô hình này được phát triển từ các nghiên cứu về động vậ...... hiện toàn bộ
#kiến #chỉ số sinh học #sự xáo trộn môi trường sống #mô hình nhóm chức năng #rừng nhiệt đới ẩm #Queensland #nghiên cứu sinh thái
Sự thay đổi trong chế độ gây rối tạo điều kiện cho sự xâm lấn của Bellucia pentamera Naudin (Melastomataceae) tại Công viên Quốc gia Gunung Palung, Indonesia Dịch bởi AI
Biological Invasions - Tập 19 - Trang 1329-1337 - 2017
Trong các rừng mưa nhiệt đới, những khoảng trống được tạo ra bởi các cây tán bị đổ là những địa điểm chính cho sự thuộc địa của các loài tiên phong. Việc khai thác chọn lọc mô phỏng những rối loạn tự nhiên ở chỗ chỉ có một cây bị đốn, tạo ra một khoảng trống có kích thước tương đương. Tuy nhiên, tỷ lệ chặt cây vượt xa tỷ lệ tử vong tự nhiên, điều này làm thay đổi chế độ rối loạn bằng cách tăng số ...... hiện toàn bộ
#rừng mưa nhiệt đới #khai thác chọn lọc #quần thể cây xâm lấn #Bellucia pentamera #khoảng trống sinh thái
Tổng số: 36   
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4

Chủ đề khác

#đường hô hấp

Đường hô hấp là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#nghiên cứu y học

Nghiên cứu y học là gì? Các nghiên cứu khoa học về Nghiên cứu y học

#chóng mặt

Chóng mặt là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#phân phối thống kê

Phân phối thống kê là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#động vật học

Động vật học là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#diệp lục

Diệp lục là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#cấu trúc kim loại

Cấu trúc kim loại là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#ceruloplasmin

Ceruloplasmin là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#thu thập dữ liệu

Thu thập dữ liệu là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#temozolomide

Temozolomide là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan


Xem thêm